Tác hại của bàn chân bẹt: dấu hiệu nhận biết và cách điều trị hiệu quả

Bạn có bao giờ để ý lòng bàn chân của mình hay con em mình hoàn toàn bằng phẳng, không có độ lõm như bình thường không? Đây chính là một trong những biểu hiện của bàn chân bẹt, một tình trạng khá phổ biến nhưng thường bị bỏ qua. Nhiều người băn khoăn liệu hội chứng bàn chân bẹt có nguy hiểm không và làm sao để khắc phục?

Bài viết này, với sự tư vấn từ đội ngũ chuyên gia cơ xương khớp tại Maple Healthcare, sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện từ A-Z: bàn chân bẹt là gì, các dấu hiệu nhận biết qua hình ảnh bàn chân bẹt trực quan, những tác hại tiềm ẩn và quan trọng nhất là cách chữa bàn chân bẹt hiệu quả, an toàn.

1. Bàn chân bẹt là gì?

Bàn chân bẹt (tên khoa học: pes planus) là tình trạng vòm cong sinh lý ở lòng bàn chân bị thấp hoặc sụp hoàn toàn. Điều này khiến cho gần như toàn bộ hoặc phần lớn diện tích lòng bàn chân tiếp xúc trực tiếp với mặt sàn khi bạn đứng, thay vì chỉ có phần rìa ngoài và các điểm chịu lực chính như bình thường.

Thông thường, bàn chân của chúng ta có một cấu trúc vòm tự nhiên. Vòm này hoạt động như một bộ giảm xóc, giúp phân bổ đều trọng lượng cơ thể, hấp thụ lực tác động từ mặt đất khi di chuyển và tạo sự linh hoạt cho mỗi bước đi. Khi vòm chân này không tồn tại, cơ chế phân bổ lực của cơ thể trở nên kém hiệu quả, làm tăng áp lực lên các khớp và có thể dẫn đến đau nhức, rối loạn vận động.

Tình trạng này rất phổ biến ở trẻ nhỏ do hệ thống dây chằng và cơ còn lỏng lẻo, và ở nhiều trẻ, vòm chân sẽ dần hình thành rõ hơn trong những năm đầu đời và những năm đầu tiểu học. Tuy nhiên, nếu khi trẻ lớn hơn mà bàn chân vẫn phẳng kèm theo các biểu hiện như đau chân, đi lại vụng về, bàn chân hoặc gối đổ vào trong, hay té ngã nhiều, đây có thể là dấu hiệu của bàn chân bẹt bệnh lý và nên được bác sĩ chuyên khoa đánh giá. Ở người lớn, khi bàn chân bẹt xuất hiện mới hoặc ngày càng nặng kèm đau, mỏi, thay đổi dáng đi cũng cần được thăm khám kỹ để tìm nguyên nhân.

Phân loại bàn chân bẹt:

• Bàn chân bẹt linh động (Flexible Flatfoot): Đây là dạng phổ biến nhất. Vòm chân sẽ xuất hiện khi bạn ngồi hoặc nhón gót chân (không chịu lực) nhưng sẽ sụp xuống khi đứng thẳng (chịu lực).
• Bàn chân bẹt cứng (Rigid Flatfoot): Vòm chân không xuất hiện ngay cả khi không chịu lực. Dạng này thường liên quan đến các vấn đề cấu trúc xương và có thể gây đau nhiều hơn.

Về cơ chế, bàn chân bẹt điển hình thường đi kèm lật cổ chân trong quá mức (overpronation), khiến cổ chân và xương chày xoay vào trong, làm lệch trục khớp gối và thay đổi cả dáng đi. Lật cổ chân ngoài (supination) là chiều ngược lại – một dạng lệch trục khác nhưng cũng có thể gây đau và cần được bác sĩ kiểm tra.

2. 3 mức độ bàn chân bẹt

Việc phân loại mức độ của hội chứng bàn chân bẹt giúp các bác sĩ và chuyên gia vật lý trị liệu đưa ra phương pháp can thiệp phù hợp, đồng thời dự báo các tác hại có thể xảy ra.

2.1. Mức độ nhẹ

Ở giai đoạn này, vòm chân vẫn còn tồn tại một phần khi nghỉ ngơi và chỉ sụp xuống rõ hơn khi đứng lâu hoặc vận động nhiều. Triệu chứng bàn chân bẹt ở mức độ nhẹ thường không rõ ràng, người bệnh có thể chỉ cảm thấy mỏi chân nhẹ sau một ngày dài hoạt động. Giai đoạn này rất thích hợp để can thiệp sớm bằng các bài tập chuyên biệt và lựa chọn giày dép phù hợp.

2.2. Mức độ trung bình

Vòm chân gần như biến mất hoàn toàn khi chịu lực. Cơn đau bắt đầu xuất hiện thường xuyên hơn ở vùng lòng bàn chân, gót chân và mắt cá. Bạn có thể cảm thấy khó chịu khi chơi thể thao hoặc đi bộ đường dài. Dáng đi cũng bắt đầu có dấu hiệu lệch trục, dễ nhận thấy hơn.

2.3. Mức độ nặng

Vòm chân phẳng hoàn toàn ngay cả khi không chịu lực. Đau nhức có thể xuất hiện ngay cả khi đi lại hoặc đứng trong thời gian ngắn. Mức độ này thường đi kèm với các biến dạng cấu trúc rõ rệt như ngón chân cái vẹo (bunion), ngón chân hình búa. Cơn đau không chỉ giới hạn ở bàn chân mà còn có thể lan lên đầu gối, hông và thắt lưng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.

3. Hệ quả khôn lường nếu không chữa trị kịp thời hội chứng bàn chân bẹt

Vậy bàn chân bẹt có nguy hiểm không? Câu trả lời là CÓ, nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Việc mất đi cấu trúc vòm tự nhiên sẽ tạo ra hiệu ứng domino, gây ra hàng loạt vấn đề nghiêm trọng cho toàn bộ hệ cơ xương khớp.

• Biến dạng cấu trúc bàn chân: Khi đi lại, phần cạnh trong của bàn chân liên tục áp sát mặt đất. Lâu dần, điều này có thể khiến ngón chân cái bị đẩy vẹo vào trong, hình thành nên cục u lồi ở khớp gốc ngón chân (bunion) gây đau đớn và khó khăn khi mang giày.
• Viêm và thoái hóa khớp mắt cá: Mắt cá chân phải chịu một lực tác động lớn hơn bình thường do khả năng giảm xóc của vòm chân đã mất đi. Tình trạng này kéo dài dễ gây tổn thương sụn khớp, viêm bao hoạt dịch và đẩy nhanh quá trình thoái hóa.
• Thoái hóa khớp gối sớm: Bàn chân bẹt khiến các xương ở cẳng chân bị xoay vào trong khi di chuyển, làm cho khớp gối bị xoay lệch khỏi trục tự nhiên. Sự lệch trục này làm tăng áp lực lên mặt trong của khớp gối, gây mòn sụn và dẫn đến viêm, thoái hóa khớp gối sớm hơn so với bình thường.
• Các biến chứng đau nhức khác: Đây là tác hại của bàn chân bẹt rất phổ biến, bao gồm gai gót chân, viêm cân gan chân, đau gân Achilles, đau xương cẳng chân (shin splints) và đau thắt lưng mạn tính do tư thế bị sai lệch.
• Ảnh hưởng đến vận động và tăng nguy cơ chấn thương: Người bị bàn chân bẹt thường có bước đi nặng nề, kém linh hoạt, làm giảm khả năng giữ thăng bằng và tăng nguy cơ bị té ngã hoặc chấn thương khi chơi thể thao. Về lâu dài, dáng đi bất thường còn có thể gây tự ti về ngoại hình.
• Nguy cơ cong vẹo cột sống và sai lệch tư thế: Khi cổ chân và khớp gối xoay lệch, xương chậu cũng bị kéo nghiêng, buộc cột sống phải “uốn theo” để giữ thăng bằng. Ở trẻ đang lớn, tình trạng bù trừ này kéo dài có thể góp phần làm tăng nguy cơ cong vẹo cột sống hoặc làm nặng thêm tình trạng cong vẹo sẵn có: vai cao vai thấp, lưng lệch sang một bên, trẻ nhanh mỏi khi đứng lâu hoặc ngồi học.

4. Nhận biết dấu hiệu bàn chân bẹt

Phát hiện sớm các dấu hiệu là chìa khóa để can thiệp hiệu quả. Bạn cần phân biệt giữa “dấu hiệu” (những gì có thể quan sát, đo lường) và “triệu chứng” (cảm giác chủ quan của người bệnh).

4.1. Quan sát trực tiếp khi đứng chịu lực

• Lòng bàn chân: Toàn bộ hoặc gần như toàn bộ lòng bàn chân chạm xuống sàn.
• Cổ chân và gót chân: Cổ chân có xu hướng nghiêng vào trong, gót chân đổ vào trong thay vì thẳng đứng.
• Khớp gối: Hai đầu gối có xu hướng chụm vào nhau, tạo thành dáng chân chữ X.

4.2. Kiểm tra dấu chân ướt tại nhà

Như đã mô tả ở phần hình ảnh, bạn chỉ cần làm ướt lòng bàn chân và in dấu lên một bề mặt phẳng, khô. Nếu dấu chân in ra đầy đặn, không có khoảng khuyết ở giữa, khả năng cao bạn đã bị bàn chân bẹt.

4.3. Kiểm tra vết mòn đế giày

Hãy lật đôi giày bạn hay đi lên. Nếu đế giày bị mòn nhiều hơn hẳn ở phía rìa trong, đó là một dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy sự phân bổ lực không đều do bàn chân bẹt gây ra.

4.4. Dáng đi bất thường

• Khi đi, hai bàn chân có xu hướng hướng ra ngoài tạo thành hình chữ V.
• Bước đi trông nặng nề, không thanh thoát, thiếu sự ổn định.
• Một số trẻ có thể bước đi gượng gạo và dễ vấp ngã hơn các bạn cùng trang lứa.

4.5. Các biểu hiện khác

• Đau nhức: Cảm giác đau âm ỉ hoặc nhói ở lòng bàn chân, gót chân, mắt cá, cẳng chân, đầu gối, hông hoặc thắt lưng. Cơn đau thường tăng lên sau khi đứng lâu, đi bộ nhiều hoặc chơi thể thao.
• Mỏi chân: Cảm giác mỏi dọc theo bờ trong của bàn chân.
• Sưng: Có thể xuất hiện sưng nhẹ ở vùng mắt cá trong hoặc lòng bàn chân.
• Vụng về: Giảm sự linh hoạt, cảm thấy vụng về khi thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự nhanh nhẹn như chạy, nhảy.

5. Đối tượng dễ bị bàn chân bẹt

Bất kỳ ai cũng có thể mắc hội chứng bàn chân bẹt, nhưng một số nhóm đối tượng sau đây có nguy cơ cao hơn:

5.1. Trẻ em

Hầu hết trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đều có bàn chân bẹt sinh lý. Đây là hiện tượng bình thường do dây chằng còn lỏng lẻo và có lớp mỡ đệm dưới lòng bàn chân, và ở nhiều trẻ, vòm chân sẽ dần hình thành rõ hơn trong những năm đầu đời và những năm đầu tiểu học. Tuy nhiên, nếu trong quá trình lớn lên trẻ có biểu hiện đau chân, đi lại vụng về, bàn chân đổ vào trong rõ, hay vấp ngã nhiều, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám sớm để được đánh giá và tư vấn can thiệp phù hợp. Thói quen đi chân đất trên nền cứng hoặc mang dép, giày đế phẳng, thiếu nâng đỡ trong thời gian dài cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình hình thành vòm chân tự nhiên.

5.2. Người lớn

Bàn chân bẹt có thể phát triển hoặc trở nên trầm trọng hơn ở tuổi trưởng thành do:

• Chấn thương: Gãy xương hoặc rách dây chằng ở bàn chân, mắt cá.
• Thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể tăng thêm áp lực khổng lồ lên vòm chân, khiến nó dần sụp xuống.
• Bệnh lý: Viêm khớp dạng thấp, đái tháo đường có thể làm suy yếu các gân và dây chằng.
• Mang thai: Sự thay đổi hormone và tăng cân trong thai kỳ có thể làm các dây chằng lỏng lẻo hơn, gây ra bàn chân bẹt tạm thời hoặc vĩnh viễn.

5.3. Người cao tuổi

Quá trình lão hóa tự nhiên làm suy yếu gân chày sau – gân chính có nhiệm vụ nâng đỡ vòm chân. Khi gân này yếu đi, vòm chân sẽ dần sụp xuống, dẫn đến bàn chân bẹt mắc phải ở người lớn tuổi, làm tăng nguy cơ té ngã do mất thăng bằng.

6. Nguyên nhân gây bàn chân bẹt

Nguyên nhân của hội chứng bàn chân bẹt rất đa dạng, có thể bao gồm một hoặc nhiều yếu tố kết hợp:

• Di truyền: Đây là yếu tố phổ biến nhất. Nếu cha mẹ có bàn chân bẹt, con cái cũng có nguy cơ cao mắc phải.
• Cấu trúc xương bất thường: Một số người bẩm sinh có các khớp lỏng lẻo hoặc cấu trúc xương không thuận lợi cho việc hình thành vòm chân.
• Thói quen sinh hoạt: Đi chân trần trên sàn cứng, mang giày dép đế phẳng, không có khả năng nâng đỡ trong thời gian dài.
• Chấn thương: Tổn thương ở bàn chân hoặc mắt cá.
• Thừa cân, béo phì: Tăng áp lực quá mức lên bàn chân.
• Lão hóa: Sự suy yếu tự nhiên của các mô liên kết và gân cơ theo tuổi tác.
• Các bệnh lý nền: Viêm khớp, tiểu đường, các bệnh lý thần kinh cơ.
• Mang thai: Thay đổi nội tiết tố và trọng lượng cơ thể.

7. Cách chữa bàn chân bẹt hiệu quả

Tin vui là hầu hết các trường hợp bàn chân bẹt đều có thể được kiểm soát hiệu quả bằng các phương pháp bảo tồn, không cần phẫu thuật. Tại Maple Healthcare, chúng tôi ưu tiên cách tiếp cận toàn diện, cá nhân hóa, bắt đầu từ những giải pháp an toàn và ít xâm lấn nhất.

7.1. Phương pháp điều trị bảo tồn, không xâm lấn, không phẫu thuật

Đây là lựa chọn hàng đầu và mang lại hiệu quả cao cho đa số bệnh nhân.

• Sử dụng đế chỉnh hình y khoa (Custom Orthotics): Đây là công cụ quan trọng nhất. Đế chỉnh hình được thiết kế riêng theo dấu chân của từng người, có tác dụng nâng đỡ vòm chân, điều chỉnh lại trục của gót chân và cổ chân, từ đó tái phân bổ áp lực một cách đồng đều. Việc mang đế chỉnh hình thường xuyên giúp giảm đau và ngăn ngừa các biến chứng lên gối và lưng.
• Lựa chọn giày phù hợp: Nên chọn giày có phần gót chắc chắn, ổn định, có sẵn phần đệm nâng vòm và đủ không gian cho các ngón chân. Tránh xa các loại giày đế bệt, quá mềm hoặc dép lê.
• Vật lý trị liệu và các bài tập phục hồi chức năng: Các chuyên gia sẽ hướng dẫn bạn thực hiện các bài tập chuyên biệt để kéo giãn gân gót (Achilles) nếu bị co rút, tăng cường sức mạnh cho các nhóm cơ nâng đỡ vòm chân (đặc biệt là cơ chày sau), và cải thiện sự linh hoạt và khả năng giữ thăng bằng.
• Điều chỉnh hoạt động: Trong giai đoạn đau cấp, bạn nên tạm thời hạn chế các hoạt động có tác động mạnh như chạy, nhảy. Thay vào đó, ưu tiên các môn thể thao ít va chạm như bơi lội, đạp xe.
• Quản lý cân nặng: Đối với những người thừa cân, béo phì, giảm cân là một phần cực kỳ quan trọng trong phác đồ điều trị. Giảm chỉ vài kg cũng có thể làm giảm đáng kể áp lực lên bàn chân.

7.2. Phẫu thuật xâm lấn

Phẫu thuật là lựa chọn cuối cùng, chỉ được cân nhắc khi:

• Các phương pháp điều trị bảo tồn đã thất bại sau một thời gian dài áp dụng.
• Cơn đau nghiêm trọng, dai dẳng, ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống.
• Có biến dạng cấu trúc xương rõ rệt.

Mục tiêu của phẫu thuật là tái tạo lại vòm chân, sửa chữa các gân, dây chằng bị tổn thương hoặc tái căn chỉnh lại các xương. Quyết định phẫu thuật cần được đưa ra bởi bác sĩ chuyên khoa phẫu thuật chỉnh hình sau khi đã thăm khám và đánh giá toàn diện.

7.3. Lộ trình 5 bước điều trị bàn chân bẹt tại Maple Healthcare

1. Tầm soát toàn diện Scan 3D bàn chân, đánh giá chuyên sâu trục chân – gối – cột sống để tìm đúng nguyên nhân.
2. Phân tích kết quả rõ ràng Bác sĩ giải thích chi tiết tình trạng, đưa ra phác đồ riêng cho từng trường hợp – bệnh nhân và gia đình nắm rõ từng bước trong phác đồ
3. Trị liệu nắn chỉnh an toàn Ứng dụng Chiropractic và bài tập phục hồi chức năng, giúp cân bằng hệ cơ – xương, giảm dần tình trạng lệch trục.
4. Thiết kế đế chỉnh hình cá nhân hóa Đế được đo – cắt – điều chỉnh riêng cho từng trường hợp, hỗ trợ tái tạo vòm chân và duy trì trục chân thẳng khi đi đứng hằng ngày.
5. Tái khám định kỳ, theo dõi sát sao Bác sĩ theo dõi sự tiến triển qua từng lần tái khám, điều chỉnh phác đồ kịp thời để đảm bảo kết quả lâu dài, ổn định.

Kết luận

Bàn chân bẹt không chỉ là một vấn đề về thẩm mỹ. Nó là một tình trạng cơ học có thể gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho khớp gối, hông và cột sống nếu bị xem nhẹ. Tin vui là, với việc phát hiện sớm các dấu hiệu bàn chân bẹt, lựa chọn giày dép và đế chỉnh hình phù hợp, cùng với các bài tập vật lý trị liệu, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát tốt tình trạng này và duy trì một cuộc sống năng động, không đau đớn.

Nếu bạn đang lo lắng về các triệu chứng bàn chân bẹt hoặc muốn được kiểm tra, chẩn đoán chính xác, đừng ngần ngại. Hãy đặt lịch hẹn với các chuyên gia tại Maple Healthcare để được xây dựng một phác đồ điều trị cá nhân hóa, giúp bạn lấy lại những bước đi vững chãi và khỏe mạnh.

FAQ: Các câu hỏi thường gặp về bàn chân bẹt

1. Bàn chân bẹt ở trẻ em có tự hết không?

Trả lời: Ở nhiều trẻ nhỏ, bàn chân bẹt là sinh lý và vòm chân sẽ dần phát triển trong những năm đầu đời và những năm đầu tiểu học. Tuy nhiên, phụ huynh không cần chờ đến một mốc tuổi cố định mới đưa trẻ đi khám. Ở bất kỳ độ tuổi nào, nếu trẻ hay than đau chân, mỏi chân, đi lại vụng về, bàn chân hoặc gối đổ vào trong rõ, hay vấp ngã nhiều hơn so với các bạn cùng trang lứa, nên cho trẻ được bác sĩ đánh giá sớm. Việc thăm khám giúp xác định bàn chân bẹt của trẻ còn nằm trong giới hạn phát triển bình thường hay đã cần can thiệp bằng bài tập, chỉnh dáng đi hoặc đế chỉnh hình để hỗ trợ vòm chân.

2. Dấu hiệu nào cho thấy tôi nên đi khám vì bàn chân bẹt?

Trả lời: Bạn nên đi khám bác sĩ chuyên khoa nếu gặp phải các dấu hiệu như: đau nhức ở bàn chân, mắt cá, đầu gối hoặc lưng; giày mòn không đều ở mặt trong; dáng đi bất thường hoặc cảm thấy mất thăng bằng. Việc chẩn đoán sớm sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng hơn.

3. Người lớn bị bàn chân bẹt có chữa khỏi hoàn toàn được không?

Trả lời: Đối với người lớn, mục tiêu chính của điều trị không phải là “chữa khỏi” hoàn toàn để tạo lại vòm chân, mà là kiểm soát triệu chứng đau, cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa các tác hại lên khớp gối, hông, cột sống. Các phương pháp như sử dụng đế chỉnh hình y khoa và vật lý trị liệu có thể giúp bạn sống khỏe mạnh mà không bị đau đớn.

4. Mang đế chỉnh hình y khoa có phải mang cả đời không?

Trả lời: Thời gian sử dụng đế chỉnh hình phụ thuộc vào tình trạng cụ thể của mỗi người. Đế có tác dụng nâng đỡ và điều chỉnh cấu trúc bàn chân khi bạn đứng và đi. Việc sử dụng thường xuyên giúp giảm đau và ngăn ngừa biến chứng. Bác sĩ sẽ tư vấn liệu trình phù hợp, có thể bạn sẽ cần mang thường xuyên trong các hoạt động hàng ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

Bài viết liên quan:

• Điều trị bàn chân bẹt ở trẻ em: Lộ trình an toàn, không xâm lấn
• Cách chữa bàn chân bẹt ở người lớn, giảm đau & phục hồi dáng chân